Op 27 oktober 2025 ’bestaat’ Amsterdam 750 jaar. Op diezelfde dag dit jaar vindt in de Ziggo Dome een groots openingsconcert plaats in de categorie ‘voor elk wat wils’. De stroom publicaties over het jubileum, wat een jaar lang wordt gevierd, begint op gang te komen. Kortgeleden verscheen Ons Amsterdam 750 jaar.
Anne-Mariken Raukema
Als ik dit in de etalage van een centraal gelegen boekhandel zie liggen, krulden mijn mondhoeken. Ons Amsterdam, het maanblad over de geschiedenis van de hoofdstad, bestaat 75 jaar. In 1275 was de boekdrukkunst nog niet eens uitgevonden. Maar de twist drong pas later tot me door: slimme marketing!
Tolprivilege
Het kan natuurlijk niet zo zijn dat van de ene op de andere dag (27 oktober 1275) er ineens een stad is. Van die datum dateert de ‘geboorteakte’ van de stad die in het stadsarchief wordt bewaard, het zogenaamde tolprivilege. Mensen die bij Aemstelledamme woonden, mochten van graaf Floris V voortaan zonder betaling met hun schepen en goederen door het graafschap Holland varen. Koen Kleijn, hoofdredacteur van Ons Amsterdam, gaat in zijn artikel nader in op de historische context, de strijd tegen de Friezen en de rol van de bisschop van Utrecht. Dat hij als eindredacteur een vijfde deel van de negentig hoofdstukken schreef, lijkt op het eerste gezicht opmerkelijk. Maar hij schreef wel het leeuwendeel van de stukken die de periode van de jaartelling tot 1275 dekken.
Het blad Ons Amsterdam werd in 1949 opgericht en sindsdien verschenen ruim 10.000 artikelen over de geschiedenis van de stad. Een driekoppige redactie – naast Kleijn zijn dat zijn twee ‘rechterhanden’ Janna Toepoel en Jitske Hell. Ze hebben uit die enorme hoeveelheid een keuze uit gemaakt uit de artikelen die de afgelopen twintig jaar verschenen. Slechts een stuk, over het beroemde mirakel van Amsterdam, dateert uit de vorige eeuw (1990). Die keuze heeft te maken met het feit dat de betreffende onderwerpen, en een praktische reden: oudere artikelen zijn vaker ingehaald door recente inzichten.
Overview
Het leest alsof je in tijd boven de stad hangt en er in vogelvlucht twintig eeuwen overheen gaat. Het begint bij het jaar 0 toen de Romeinen de eerste nederzettingen langs de Amstel bouwden, en eindigt in 2022, de annexatie van Weesp. De jaartallen, goed verdeeld over de lange periode, zijn niet willekeurig gekozen, maar staan voor kenmerkende historische feiten die van betekenis waren voor de stad Amsterdam. Het gaat over mensen (Wolfger van Amstel, hertog Alva, Elisabeth Bas, Keesje Brijde), gebouwen (de Latijnse school, het Sint-Luciënklooster, de Waag, het raadhuis voor Nieuweramstel, de RAI) en gebeurtenissen (het mirakel, de stadsbrand van 1421, Amsterdam koopt Urk, het overlijden van het laatste begijntje).
Focus op Oost
Als we inzoomen op Oost en het oostelijke deel van het centrum begint de geschiedenis van het huidige stadsdeel relatief laat. Maar waar de Oude Kerk staat en de Oudezijds Burgwallen liggen, is in feite een van de oudste delen van de stad. Het jaar 1488 wordt opgehangen aan de vroege jaren van Waag, die aanvankelijk Sint-Antoniespoort heette en in dat jaar werd voltooid. Eerder al stond hier een houten constructie of een kleinere stenen poort en het huidige Waaggebouw was vroeger onderdeel van de stadspoort die in 1482 werd gebouwd, ter vervanging van de laat veertiende-eeuwse aarden stadswal.
Sigarenbandjes
Op de Oudeschans woonde tegen het einde van haar leven Elisabeth Bas, bekend van de sigarenbandjes. De auteur, Els Kloek, gaat in op haar als persoon, die – net als (vrijwel) alle anderen een nieuwkomer in de stad was. Waarom het gezin Overijssel voor Amsterdam verliet, hoe haar leven eruit zag, waar ze woonde in de stad, met wie ze omging en natuurlijk hoe ze op de sigarenbandjes terecht is gekomen. Zij staat voor het jaar 1585.
Een grote sprong voorwaarts – we slaan de olifant die in 1647 door bij de IJsbreker door de brug zakt over, de poelier of hoenderkoper die in 1764 als sodomiet sterft, en de kozakken die in 1813 de Fransen verslaan bij de Muiderpoort over. We komen in 1900, toen in de nog nieuwe Indische Buurt de Atjehstraat werd opgeleverd. Daar, te midden van arbeiders die in de scheepsbouw werkzaam waren, vestigde zich de Friese familie De Wit, die een melkwinkel openden, genaamd Op hoop van zegen. Over de mater familias, Minke de Wit-Schutter is een complete streekroman te schrijven.
Daarna volgen nog andere interessante stukken over de Chinezen in de binnenstad (1911), de Belgische vluchtelingen (1914) en de eerste match Ajax-Feijenoord (1921)
Weesp: slotakkoord
Aan de oostkant van de stad ligt al eeuwenlang Weesp, dat in 1355 stadsrechten kreeg. Eeuwenlang dreef de lokale economie op cacao, bier en jenever. Tijdens een referendum op 1 maart 2018 kozen de inwoners voor de aansluiting bij Amsterdam, wat vier jaar later geëffectueerd werd. Amsterdam was een ‘stadsdeel’ rijker. De laatste bijdrage uit het boek van Marius van Melle, getiteld Water, bier en jenever uit Weesp, geeft een goed idee over de rijke en bewogen geschiedenis van het vestingstadje, op steenworpafstand van het Muider Slot.
Ons Amsterdam 750 jaar, een uitgave van de Walburgpers, is een interessant, prettig leesbaar en zeer rijk geïllustreerd boek. Een aanwinst voor de stad en een must voor liefhebbers van lokale geschiedenis.
